İnsanın hayvani ruhu hakkında bilgi vererek, uyarılarda bulunan erken Mezoamerikan mitolojik metinlerinin en önemlisi ve Mayaların kutsal kitabı Popol Vuh'tur.

Kitap, 17 yy.da Kukulkan-Quatzalqoatl /tüylü yılan rahiplerinden kalan bilgilerin yazıya aktarımı ile ortaya çıkmıştı. Popol Vuh'un önemi, Mayalar'ın kadim zamanlardan itibaren biriken sözlü gelenekleri ile oluşturulmasından kaynaklanıyor .
18. yy.'da rahip Francisco Ximenez tarafından İspanyolca'ya çevrilmiş olan kitap, Evren, Yaratılış, devirler, ilkeler ve inisiyelik olmak üzere sembolik bir sunum içerir.

Guatemala'da yazılan hiyeroglif scriptli orijinal Maya kodeksine dayalanan ilk 1550 tarihli orijinal el yazması kayıptır. Popol Vuh'un ilk kısmı, yaratılış konusunun, ikinci kısım ise, Hunahpu ve Ixbalanque adlı ikizlerin inisiyasyon sınavları ile aşamalarının yorumudur.

POPL VUH VE RUH

Popol Vuh- Zamanlar Kitabı'nda İnsanın hayvani ruhu, yarasaya benzetilir ve böyle resmedilir. Çünkü, tıpkı yarasa gibi kördür, maddecilik ve cehalet gecesinde yaşayan parçası, fiziksel olarak hayatta kalma yasasını güder.
Etik dışı ve tamahkar duyular aleminde yaşayanlar umutsuzca dünyeviliğe batarlar, bitmeyen bir gecede vampir yarasalar gibi yaşarlar.

Gündüz görürüz, gece göremeyiz ve geceden korkarız. Popol Vuh’da, insanın bu doğasını, ancak ruhani gerçekliği anladığında, bilgeliğin ışığına çıktığında üzerinden sıyırabileceği, geceden gündüze varabileceği bildirilir.

Spiritüel tasaların çözümü, ölüm ve kader, olayların nedensel yasaları ve erdemin önemi, bu retrospektif tarihi belgede açıklanır.

Onun, Teogoni ve Kozmogonisi, değişik evreleri veya ırksal döngülerin gerçekleştiği olayları da kaydederek, bu dönemlerin belli özelliklerini açıklayan tarihsel bir arka planı yansıtır. Kişe - Quiché ya da klasik Kiçece ile yazılmıştır.

MAYA PANTEONU TANRILARI

Kukulcan - Baştanrı (Meksika kızılderililerinin dilinde “kuş-yılan” anlamına gelir. Maya dilinde “yılan” ile “gökyüzü” sözcükleri eşsesle, “kaan” olarak ve Maya dillerindeki okunuşu ile “Kukuul kaan” halindedir. Proto-Türk araştırmacıları, bu tüylü yılan sembolünün ön Türk tradisyonlarında geçtiğine işaret ederler.

MÖ.400 ve M.S 1519'a dek rüzgar, şafak, bilimler tanrısı, Aztek Panteonunun da kutsal tanrısı olan Quatzalqoatl, ölümün, dirilişin, göksel suların, rüzgarın tanrısı ve sabah yıldızı tanrııdır. Adına kültler kurulmuş, gelişi beklenmiştir. İspanya'dan keşif için gemilerle gelen Cortez dahi, ilk başta, kral Montezuma tarafından bir tüylü yılan temsili olarak görülmüştü. Zira kimi eski metinlerde onun aslında bir yılan olmadığı, beyaz insan ırkına mensup olduğu geçmekteydi.

Chat - Yağmur, gökgürültüsü, bereket tanrısı.

Kinich Ahau - Güneş tanrısı

Yumil Kaxob - Tarım tanrısı.

Yum Cimil - Ölüm tanrısı

Ah Puch - Yeraltı Tanrısı

Ixtab -İntihar tanrıçası, her zaman boynunda bir ip ile temsil edilir. Mayalar intiharın sizi cennete götüreceğine inanıyordu. Dolayısıyla, çünkü depresyon ve hatta önemsiz bir şey için intiharlar çok yaygındı.

Yum Kaax - Doğa, mısır tanrısı

Ix Chel - Dünya tanrıça, dokumacılar ve gebe kadınlar koruyucusu.

Ixbalanque - Ay tanrıçası ve Dolunay, Hunahpu - Hun-Apu'un ikizi.

Hunahpu - Hun-Apu- Venüs Sabah yıldızı

Hunab-ku: Yaratıcı Tanrı. Dünyayı yarattığına inanılıyor.

Ah Kinchil - Güneş tanrısı.

Ah Puch - Ölüm tanrısı.

Ahau Chamahez- Tıp tanrısı.

Ahmakiq - Tarım tanrı.

Akhushtal - Doğum tanrıçası

Bacab - Bacab tanrıların başkanı. Dört yöne ve bunlara karşılık gelen renktir (doğu, kırmızı, kuzey, beyaz; batı, siyah, güney, sarı) Maya dini ve takvimsel sistemleri içerisinde önemli bir rol oynadı.

Cit Bolon Tum- Şifa tanrı.

Cizin (Kisin) - "Kokuşmuş" anlamında ölüm, deprem tanrısı, ölülerin yeraltı arazi hükümdarı.

Ekahau - Seyahat ve Tüccarlar tanrısı.

Ixtab - Asılmışlar tanrıçası. O cennete onların ruhlarını almaktadır.

Kan-u-Uayeyab- Şehirleri koruyan tanrı.

Kinich Kakmo- Güneş renkleri tanrısı, papağan ile sembolize edilir.

Mitnal: Yeraltı cehennem tanrısı, kötüler işkence tanrısı.

Nacon - Nacon Savaş tanrısı.

Tzultacaj (Tzuultaq'ah)- Kekchl olarak bilinen merkez Guatemala Maya yerlileri için, oradaki dağların ve vadilerin tanrısıydı.

Yaxche - Yaxche iyi ruhların altında sevindiği Cennet Ağacı tanrısı.

Yat Balam: Savaş tanrısı.

Itzamna - Yazı ve Takvim tanrısı, Erken Maya tanrısı. Itzamnas pusula noktaları ve bunların renkleri (kuzey, beyaz, siyah batı ve güney, doğu sarı, kırmızı) ile ilişkili bulunmuştur. Itzamna, Mayalara yazı ve takvimi hediye eden bir kültür kahramanı oldu.