Kars'ta 937 yılında 12 Havariler adına yaptırılan kilise, ayakta durduğu bin 76 yılda 4 kez cami 4 kez de kilise olarak kullanıldı.

Kars Kültür ve Turizm Müdürü Hakan Doğanay, Bargatlı Krallığı tarafından 12 Havariler adına yaptırılan Havariler Kilise'nin günümüzde Kümbet Camisi olarak kullanıldığını söyledi.

Bargatlı Krallığı'nın bu tarihler arasında Kars'ı başkent yaptığını ifade eden Doğanay, “Bu kilise 1064 yılında Selçuklu Devleti'nin Anadolu 'yu fethetmesinden sonra Selçuklu Sultanı Melikşah tarafından camiye çevriliyor. Anadolu'da fethedilen yerlerde bulunan yapıların en büyüğü camiye çevrilirdi” dedi.

Doğanay, Selçukluların esere Kümbet Camii adını verdiğini anımsatarak, şunları kaydetti:

“1064 yılında Selçuklular burayı terk ettikten sonra eser tekrar kiliseye çevriliyor. Belli bir zaman geçtikten sonra Osmanlılar Kars'a hakim oluyor. 1579'da Lala Mustafapaşa Kars'ı yeniden imara geldiğinde yeniden camiye dönüştürülerek ibadete açılıyor. Burası camiye çevrildikten sonra 1877-1879 Osmanlı-Rus savaşında Kars 40 yıl Rus esareti altında kaldı. Ruslar döneminde burası Ortodoks Kilisesi oluyor ve 1890 yılında yanına çan kulesi yapılıyor.”

Doğanay, Rusların Kars'ı hakimiyeti sırasında yapılan çan kulesinin ise 1918 yıkıldığını belirtti.

“ESER, KARS ETNOGRAFYA MÜZESİ OLARAK DA KULLANILDI”

Kars'ın yeniden Osmanlı hakimiyetine girdiğini anlatan Doğanay, bu tarihte yapının camiye çevrildiğini ifade etti. 1919 yılından sonra Kars'ın 2 yıl Ermenilerin esareti altında kaldığını belirten Doğanay, şunları kaydetti:

“1919 ve 1921 yılları arasında cami Ermeniler tarafından tekrar kiliseye çevriliyor. Cumhuriyet dönemine yaklaştıktan sonra Kars 30 Ekim 1924'te kurtuluyor ve Türkiye Cumhuriyeti topraklarına katılıyor. Kilesi sonra da camiye çevriliyor. Yani 4 dönem boyunca kilise-cami olarak kullanılıyor. Burası 1970-1990 yılları arasında Kars Etnografya Müzesi olarak kullanılıyor. Daha sonra müzeye fiziki alan olarak yetersiz kalan yapı 9 yıl kadar kendi kaderine terk ediliyor. Burası 1999 yılında da Vakıflar Bölge Müdürlüğü'nün emrine geçiyor. Vakıflar Bölge Müdürlüğü eseri restore ediyor ve cami olarak kullanılmak üzere Diyanet İşleri Başkanlığı'nın emrine tahsis ediyor. Yapı şu anda cami olarak kullanılıyor.”