İbadiyye Mezhebi / İbadilik

İbadiyye Mezhebi / İbadilik
Yazan : @Dünya Dinleri Tarih : Kategori : Harici Mezhepleri Yorumlar : 0 Okunma : 17985 Beğen : 0

Hicretin 60'lı yıllarında ünlü haricilerden abdullah bin ibaz tarafından Hariciliğin bir kolu olarak kurulmuştur. Kurucusunun adı ile bağdaştırılarak Ibaziyye, Abaziyye ve Abbadiyye de denilmiştir. Bu mezhebin bir başka adı Şurat'tır. Bağlıları günümüzde de Doğu Afrika'da Trablusgarp'da ve Cezayir'de bulunmaktadır. Kendilerine ehl-i istikamet (doğru yolu tutanların) adını vermişlerdir. Beyaziyye adıyla da anılmışlardır. Kimi Afrikalılar bu tutumun öğretisini beşinci mezhep saymışlardır. Hariciliğin günümüze kadar süregelmiş olan tek kolu budur. Kuramsal görüşlerinin en önemlisi Harici olmayanları müşrik saymayıp kafir say malan dır. Yani, onların da müslüman olduğunu kabul ederler, ama küfür ve dalalet içinde olduklarını ileri sürerler. Bu anlayışlarının sonucu olarak da onlarla evlenmeyi caiz sayarlar, savaşta aldıklarından başka mallarına el koymayı yasaklarlar, tanıklıklarını da kabul ederler.

Haricilerin bu kolu 7. yüzyılda Kuzey Afrika'da yayıldı. Tiaret'te bir sülale kurdular. 10. yüzyılda Mzab'a yerleştiler. (Bkz.Mzabiler) Ayrıca Tunus'un Cerbe adasında, Umman, Tanzanya ve Zengibar'da da vardırlar. Örneğin günümüzde de Zengibar'ın (Tanzanyaya bağlı özerk ada devleti) resmi mezhebi Ibaziyye'dir.

Umman denizi aşılıp, Arap yarımadasına doğru yaklaşıldığında Suudi Arabistan’ın güneydoğusunda bir kıyı ülkesi olarak Umman bizi karşılar. Tarih boyunca denizci bir halk olan Umman, bu gücü kullanarak eski dünyanın bilinen birçok köşesi ile bir ilişki kurmuş, bununla birlikte İslam dinini de oralara yaymaya çalışmıştır. Fakat Umman’ın en dikkat çekici özelliği denizci bir millet olmaları değil, bugün Umman haricinde çok fazla yaşamayan ve İslam dünyasının diğer bölgelerinde çok da bilinmeyenbir mezhebe bağlı olmalarıdır: İbadiyye.

Bir Harici kolu olan, üstelik Hariciliğin günümüzde yaşayan tek kolu olan İbadilik sadece Umman’da değil, Yemen ve Kuzey Afrika bölgesinde de müntesipleri olan bir mezheptir. Fakat mezhebin itikadi ve fikhi görüşleriyle bir devlet olarak teşekkül etmesi ancak Umman toprakları üzerinde mümkün olabilmiştir.

Hz. Ali ve Hz. Muaviye arasında vuku bulan Sıffin savaşında ortaya çıkan Haricilik, “hakem olayı”na bir tepki olarak vücuda geldi. Hz. Ali saflarındaki askerlerden bir kısmı, Hz. Ali’nin Hz. Muaviye’nin ordusu ile anlaşması ve aralarında Kur’an-ı Kerim’in hüküm vermesi için bir hakem seçmesine duydukları tepkiyle ordudan “huruc”(çıkmak) etti. Ortaya koydukları bu harekete nispetle anılan Hariciler, Hz. Ali’nin tüm çabalarına rağmen geri dönmeyi kabul etmeyince, Hz. Ali 658’de(H. 38) ordusunu hazırlayarak Haricilerin toplandığı yer olan Nehrevan’a yürüdü. 17 Temmuz 658’de başlayan savaşın sonunda Haricilerin büyük çoğunluğu öldürüldü.

İÇERİK RESİMLERİ
Umman'ın Kurum bölgesindeki Abdullah b. İbad Camii.

Savaş alanından sağ kurtulan Hariciler Basra ve Şehrezûr gibi bölgelere kaçarken, Hz. Ali de 661’de Abdurrahman b. Mulcem el-Murüdi adlı bir Harici tarafından şehit edilene kadar ikamet edeceği Kûfe’ye çekildi. Hz. Ali’nin şehadetinden sonra Hariciler, özellikle Yezid’in ölüme kadar geçen süreçte, küçük çaplı kıyamların (ayaklanma) dışında önemli bir faaliyette bulunmadı. Fakat Yezid’in ölümünün ardından Basra’da ortaya çıkan hareketlilik, İbadiliğin teşekkül edeceği ihtilaf alanını doğurdu. Yezid’in Basra’daki valisinin halk tarafından azledilmesinin ardından, o zaman kadar hapiste tutulan Hariciler serbest kalmıştı. Bununla birlikte, aynı dönemde dışarıdan gelen büyük bir Harici kafilesinin de bu gruba katılmasıyla Basra, Hariciliğin teşekkül zamanındakine yakın sayıda bir kalabalığı bünyesinde barındırmaya başladı.

Bu büyük sayıdan ortaya çıkan kıyam isteğini konuşmak için Harici grubunun ileri gelenleri toplandığında, İbadiliğin ana doktrinini oluşturacak bir ayrılık vuku buldu. Hariciliğin Ezarika kolunun kurucusu Nafi bin el-Ezrak sadece Harici olmayanlarla değil, aynı zamanda Harici olup kuud(ayaklanmamak, oturmak) edenlerle de savaşılması gerektiğini, onların malı ve canının Haricilere helal olduğunu ileri sürdü. O gün ileri sürülen bu görüşten Hariciliğin beş ayrı kolu neşet etti; Nafi bin el Ezrak önderliğinde Ezarika, Necdet b. Uveymir önderliğinde Necedat, Abdulkerim b. el-Acred önderliğinde Acaride, Ziyad b. Asfar önderliğinde Sufriyye ve Abdullah b. İbad liderliğinde İbadiyye.

Abdullah b. İbad öne sürülen bu fikrin karşısında, İbadiyye ’nin ana doktirini olan nimet küfrü (Kufr-u Ni'met) ve şirk küfrü (Kufr-u Şirk) anlayışını oluşturdu. Bu görüşe göre kuud edenler mutlak bir küfür içinde değildi, sadece nimeti inkar ederek Mü’min vasfını kaybetmişlerdi. Fakat bu onları kafir yapmamaktaydı, onlar hala Allah’a inanmaktaydı ancak yaptıkları hatalar dolayısıyla tövbe etmek zorundaydı.

Bu görüşten yola çıkarak Abdullah b. İbad, ayaklanmayanların günah işlemesine rağmen hala Müslüman olduklarını öne sürerek, onların canının ve malının Haricilere helal olmadığını ifade etti. Haliyle Abdullah b. İbad’ın yanında toplananlar Ezarika fırkasının başlattığı savaşa katılmadı ve Basra’da kalmaya devam etti.

Abdullah b. İbad’ın adıyla ibadiyye olarak bilinen mezhep, Umman ve Mağribe bu bölgelerden dağıldı. Özellikle 712 yılında Basra İbadilerinin imamı olan Ebû Ubeyde’nin, yetiştirilen ve bölge dışına İbadiliği anlatmak için yollanan, "ilim taşıyıcıları " (hamalatu'l-ilm) olarak adlandırılan kişileri kullanarak başlattığı yayılım hareketinin, İbadiyye’nin bu bölgelere ulaşmasında oldukça faydası oldu.

İÇERİK RESİMLERİ
%85'i Müslüman olan Umman'ın büyük bir çoğunluğu İbadiyye mezhebine mensuptur.

Umman’a taşıyıcılar vasıtasıyla ulaşan İbadiyye, İbadilerin kurucu imamlardan biri olarak kabul ettiği Cabir b. Zeyd’in de Ummanlı olması vesilesiyle bu bölgede hızlıca kabul edildi. Hadramevt, Yemen ve başta Cezayir olmak üzere Mağribe de yayılan mezhep daha çok kabileler tarafından ilgi gördü. Yemen’in Hadremevt bölgesi Umman’a sınır bir bölge olması sebebiyle tarihin belli zamanlarında Umman’ın etkisinde kalarak Umman’da kurulan sultanlığın bir parçası olurken, Mağrib bölgesindeki Ibadilik, küçük çaplı girişimler hariç tutulursa, bir iktidar alanı inşa edemedi.

Umman’da ise bağımsız bir alan kurabilen mezhep, bir devlet ortaya çıkarttı. İbadiliğin Umman’da yayılmasıyla kurulan devlet ilk 300 yılını bir huzur dönemi olarak yaşadı. Bu süreçte Umman özellikle Doğu’yla başlattığı ticari ilişkilerini güçlendirdi ve İslam’ı bu bölgeye yayma çabalarına girişti. 16. yüzyıllara doğru Portekizlerin Umman’a varmasıyla bu topraklardaki Arap hakimiyetini kırması da bir oldu. 150 sene sonra Portekizleri topraklarından kovarak bir devlet kuran Umman halkı 18'inci yüzyıllarda bir iç savaş yaşadı. 1744’te biten iç savaşın ardından, zaman zaman problemlerle karşılaşsa da, günümüze değin gelmeyi başarabilmiş bir devlet kuruldu.Umman’ın iniş ve çıkışlarla bezeli bu tarihsel seyri, İbadiliği de belli miktarda değişime tabi tuttu.

İÇERİK RESİMLERİ
Umman'da camilere sunulan haklar diğer dinlerin mabetlerine de sunulmaya çalışılmaktadır.

İbadilere göre iman, içine amelleri de alan bir kavramdır. Bu sebeple, bir insanın işlediği bir haram veya yerine getirmediği bir emirden dolayı imanında eksiklikler meydana gelir. Fakat İbadiler Haricilerden farklı olarak amelden dolayı doğacak iman sıkıntısının insanı küfre götüreceğini düşünmezler. Bu durumdaki bir insan hala Müslümandır ancak, cennete girebilmesi için bu günahlarından tövbe etmesi gerekir. Onlara göre Resulullah (s.a.v.) büyük günah (kebair) işleyenlere şefaat etmeyecektir, bu kişiler ancak sahih bir tövbeyle kurtuluşa erebilir. İbadiliğin itikadi görüşleri genel itibariyle Ehl-i Sünnet ile çelişmese de kısmi farklılıklar mevcuttur. İbadiyye alimleri, Ehl-i Sünnet alimlerin aksine Kur’an’ın mahluk olduğunu ve Allah’ın ahirette görülemeyeceğini ileri sürmüştür.

Fıkıhta Sunni usûlünü takip eden İbadilerin, İmam meselesi dışında Ehl-i Sünnet’ten farklı çok fazla görüşü yoktur. İmam konusunda ise Sunni anlayıştan imamın Kureyş’ten olması gerektiğini kabul etmeyerek koparlar. İbadilere göre birinin imam olması için onun soyunun Kureyş’e dayanmasına gerek yoktur. İmam seçiminde önemli olan şey onun alim, adil ve zahid bir profile sahip olmasıdır. İbadilere göre bu çerçeveye uyan bir imam için herhangi bir nesep davası güdülemez. İbadilikte imam halkın çoğunluğunun katılmasıyla, biat etme yöntemi ile seçilir. İmamın seçimi iki aşamada gerçekleşir. Öncelikle halife tarafından görevlendirilmiş bir heyet ya da din alimlerinden müteşekkil bir grup tarafından bir imam seçilir. Seçilen bu imam halkın karşısına geçer ve onların kendisine biat etmesini ister. Biatın gerçekleşmediği durumda imam meşru bir halife olamaz. Her ne kadar İbadiyye imamın seçilmesini çok önemli görse de, Umman’da halifelik bir müddet sonra saltanat sistemine evrilmiştir.

İÇERİK RESİMLERİ
1970'te babasını devirerek Umman Sultanı olan Sultan Kabus, modernleşme hareketini başlatmıştır.

İmamet konusunda, Ehl-i Sünnetten ayrıldığı diğer bir nokta ise imamın azli konusudur. İbadilere göre zalim ve İslami kurallara riayet etmeyen bir imam halk tarafından azledilebilir. İmamın görevden alınması durumunda halkın büyük bir sıkıntıya düşme ihtimali varsa bundan vazgeçilebilir ancak diğer durumlarda, adil ve sadık bir Mü’min olan yeni bir imam için mücadele şarttır. İbadiyye İbadetlerin uygulanması noktasında diğer fırkalardan; namazda elleri bağlamama, Kunut duasını okumama, büyük günah işleyen kişinin orucunun bozulması gibi küçük noktalarda ayrılır.

Haricilikten ayrılan bir kol olarak İbadiyye’nin esasları sert bir algı oluştursa da, nüfusun %70’inin İbadi olduğu günümüz Umman’ında ibadilik çok daha farklı yaşanmaktadır. Özellikle Sultan Kabus’un başa geçmesinin ardından, onun başlattığı modernleşme hareketlerinin de etkisiyle, İbadilik “İslam’ın ılımlı mezhebi” olarak tanıtılmaya başlanmıştır. Günümüz Umman’ında yaşayan bir İbadi, devlet politikalarınca “en ılımlı mezhep” olarak tanıtılan bir hizbe oldukça uygun bir şekilde, başka bir mezhebin müntesibine herhangi bir ayrımcılık yapmaz ve onu kendinden farklı görmez. Söz konusu tolerans sadece İslam dinine has değildir. Umman devleti, farklı dinlere mensup bireylerin bir arada, uyumlu bir şekilde yaşaması için büyük bir gayret sarf etmektedir. Her ne kadar Harici mezhepler içerisinde en mutedil yapıya sahip olan fırka İbadiyye olsa da, Umman’da bugün yaşanan İbadiliğin, hicri ilk asırlarda temel yapısını ortaya koyan İbadilikten oldukça farklı olduğu görülmektedir.

Manşet Resim : Namaz Kılarken ellerini bağlamayan İbadiler



Yazar Hakkında

  • @Dünya Dinleri

    @Dünya Dinleri

    Bırakın Fikirleriniz Özgür Kalsın ! https://www.alternatifforum.org

    Dunyadinleri.Com Yöneticisi