Hanbeli mezhebinin kuruluşunun tamamlandığı bu dönem, Ahmed b. Hanbel’in 241 (855) yılında ölümünden Büveyhiler’in 334’te (945) Bağdat’ı ele geçirmelerine kadar geçen yaklaşık bir asırlık süreyi kapsar. Bu süre içinde mezhebin fikri ve tarihi malzemesini, Ahmed b. Hanbel’in oğullarının da içinde bulunduğu ilk öğrenciler tarafından “Mesail” adı altında tedvin edilen eserler oluşturur.

Ahmed b. Hanbel’in ilk öğrencilerinden Merv asıllı İshak b. Mansur el-Kevsec’in hocasının çeşitli konulardaki görüş ve fetvalarını topladığı Mesail’i, yeterli fıkıh ve hadis formasyonuna sahip olduktan sonra İbn Hanbel’in ilim halkasına katılan Ebu Bekir el-Esrem’in Mesail mecmuası ve yine mezhebin mimarları arasında bulunan Ahmed b. Hanbel’in büyük oğlu Salih’in babasından rivayet ettiği çeşitli eserleri ve Mesail’i de mezhebin oluşmasında temel malzemelerdendir. Aynı şekilde 205-227 (820-842) yıllarında İbn Hanbel’in titiz ve devamlı bir öğrencisi olan Abdülmelik el-Meymuni’nin Mesail’i, İbn Hanbel’in önde gelen talebelerinden Ebu Bekir el-Merruzi’nin hocasından rivayet ettiği Kitabü’l-Veraı, İbn Hanbel’in sadık bir öğrencisi olan muhaddis Ebu Davud es-Sicistani’nin ve ilk büyük muhaddislerden biri olan Ebu Hatim er-Razi’nin, yine yaklaşık yirmi yıl İbn Hanbel’in ders halkasında bulunan fakih ve muhaddis İbrahim el-Harbi’nin Mesail mecmuaları Ahmed b. Hanbel’in fıkhının tanınıp yayılmasında önemli rol oynamıştır. Önceleri zahidane bir hayat yaşayan Harb b. İsmail el-Kirmani, İbn Hanbel ile karşılaştıktan sonra onun görüşleriyle ilgili bir mesail mecmuası meydana getirmiş, ancak buradaki rivayetlerin çok küçük bir kısmı doğrudan İbn Hanbel’den kendisine ulaşmıştır.

Hanbeli mezhebinin kuruluş safhasındaki en önemli mimarı şüphesiz Ebu Bekir el-Hallal’dir (ö. 311/923). Hatta Hallal’den önce müstakil bir Hanbeli mezhebinin bulunmadığı, topladığı meseleler ve ortaya koyduğu kaideler sebebiyle onun Hanbeli mezhebinin gerçek kurucusu olduğu söylenebilir. Hallal, İbn Hanbel’in fetva ve görüşlerini klasik fıkıh kitapları sistematiğine uygun bir şekilde el-Cami li-ulumi’l-İmam Aĥmed adıyla toplamış, ayrıca Ŧabaķātü aśĥabi Aĥmed adıyla ilk Hanbeli tabakatını yazmış ve Ebü’l-Hüseyin İbn Ebu Ya‘la ile İbnü’l-Cevzi gibi daha sonra gelen Hanbeli müelliflerine önderlik yapmıştır.

IV. (X.) yüzyılda Hasan b. Ali b. Halef el-Berbehari ilmi katkılarından ziyade mücadeleci karakteriyle Hanbelilik tarihinde ayrı bir yere sahip olmuş; Şia, Mutezile ve kelam metoduna karşı gösterdiği sert muhalefeti ve ateşli vaazları ile 309-329 (921-941) yılları arasında Bağdat’ın siyasi olaylarında etkin bir rol oynamıştır. Ahmed b. Hanbel’in fakih değil muhaddis olduğu kanaatini eserlerine yansıtan İbn Cerir et-Taberi’nin ölümü üzerine Hanbeli mezhebi taraftarlarının çıkardığı karışıklıklarda Berbehari’nin dolaylı da olsa etkisinin bulunması muhtemeldir (bu olaylar hak. bk. İbn Kesir, XI, 132, 145-146). 323 (935) yılında Bağdat’taki çeşitli dükkanların yağmalanıp müzik aletlerinin kırıldığı “Hanbeli fitnesi” adı verilen olaylarda (a.g.e., XI, 182; Ahmed Teymur Paşa, s. 40-41) sorumluluğu bulunduğu gerekçesiyle yakalanmaya çalışılmışsa da gizlenmeyi başaran Berbehari, kendisini ziyarete gelen Ebü’l-Hasan el-Eş‘ari’nin Selef akidesine uygun olarak yazdığını belirtmesine rağmen el-İbane’sini tasvip etmemiştir. Başta İbn Batta el-Ukberi olmak üzere kendi dönemindeki Hanbeliler üzerinde etkili olan Berbehari’nin mezhep içinde görüş ve hareketlerini benimseyenlere Berbehariyye adı verilmiştir.

Bu dönemde eserleriyle Hanbeli doktrininin oluşumuna en büyük katkıyı yapanlardan biri, Büveyhiler’in Bağdat’a girmesinden önce burayı terkederek Şam’a yerleşen Ebü’l-Kāsım el-Hırakī’dir (ö. 334/946). Ebu Bekir el-Merruzi’nin öğrencisi olan Hırakī, ayrıca Ahmed b. Hanbel’in oğulları Salih ve Abdullah’ı da tanıyordu. Şam’a geldikten kısa bir müddet sonra vefat eden Hırakī’nin kabri, henüz Hanbeliliğin Şam’da yeni kök salmaya başladığı bu dönemde önemli bir ziyaretgah haline gelmiştir. Hanbeli fıkhına dair en önemli eseri mezhebin ilk el kitabı niteliğindeki el-Muhtasar’dır. Öğrencileri arasında, daha sonra mezhebin meşhur alimleri olan Abdülaziz b. Haris et-Temimi, İbn Sem‘un, İbn Batta ve Ebu Hafs el-Ukberi gibi kişiler bulunmaktadır.