Eski Mısır 'da Mö 14.yy'da görülmüş olan bir monoteist bir dindir.Semavi dinlere tek bir farkla benzer.Bu dinde cehnennem yoktur.III. Amenhotep'in oğlu IV. Amenhotep devrinde yayılmıştır ve 20 yıl boyunca sürmüştür.Ancak onun öldürülmesinin ardından bu inanç terk edilmiştir.Ölümünün ardından yerine geçen firavun ve rahipler onu sapkın firavun ilan etmişlerdir.

Bu dinin gelişinin ardından sanat bile değişmiş Mısır tarihinde başkent eskiden kurtulmak için Tebs'den yeni bir kent olan Tel El Amarna ya taşınmıştır.Sanatta da Amarna dönemi başlamış ve de artık firavun ve ailesi tanrı durağanlığıyla çizilmez olmuştur.Bu dini benimseyen IV. Amenhotep adını Akhenaton (Aton'un hizmetkarı) yapmış ve ona şiirler yazmıştır.

Nedenleri

Sigmund Freud'un başta olmak üzere araştırmaları sonucu ortaya çıkış nedenleri tam bilinmese de birkaç ön plana çıkan sav şunlardır;

Çok geniş topraklara sahip Mısır'daki var olan firavun otoritesini halkın inancında birlik oluşturarak artırmak

Dindeki yanlışlığı görerek o dönemdeki bir peygamberin inancını benimseme sürdürmek isteğidir. Firavunun bir peygamber oluşu.

Bu nedenlerde gününmüzde en geçerli olanı ikincisidir.

Tapınakları

Tapınakların adı gematon olup Aton'a taptık anlamındadır ve de diğer Mısır tapınaklarından farkla üstleri açıktır.Ayrıca dini törenlere firavun ve ailesi de halkla birlikte katılır.

Özellikleri

Tanrı tektir,görünmezdir ve yalnızca Mısır'ın değil tüm evrenin yaradıcısıdır.Barış ve sevgi yanlısıdır.Hiç bir şeye gereksininimi yoktur.
Kimse tarafından görülemez ebedi ve ezeli olandır.Ayrıca yaradılanlara her zaman sır olarak kalacaktır.
Tanrı Güneş değilse de onun kendisini Güneş simgeler.
Tapınaklara girilmeden önce eller ayaklar sırasıyla uygun biçimde yıkanır.
Domuz eti yasaktır.
Hayvanlardan kurban kesilir.
Ahiret inancı vardır.

Aten ve tek tanrılı dinlerle olan bağlantısı

Akhenaten'in annesinin babası olan Yuya'nın Eski Ahit ve Kur'an'da adı geçen Yusuf Peygamber ( Joseph ) olduğu Mısırlı tarihçi Ahmed Osman tarafından iddia edilmiştir.

Akhenaton, Yusuf Peygamber'in rüyasını yorumladığı firavun olarak düşünülen tek uygun firavundur. Yusuf Peygamber onun danışmanı, mali müşaviri ve veziri olması hususu da ayrı bir görüştür. Tek İlah inancınına Yusuf Peygamber sayesinde geçen bu Firavun Amon inancını yıkmıştır. Amon rahipleri, İşsiz kalacaklarını ve insanları pagan inançlarla sömüremeyeceklerini anlayınca, Yusuf Peygamber'e karşı birçok süikast girişimine başvurmuşlardır. Akhenaton ve Hz. Yusuf Peygamber öldüğünde, tahta Akhenaton'un yerine 10 yaşında olan Tutankhaton geçti. Amon rahipleri bu çocuk firavunu kendi istedikleri gibi yetiştirip babasına ve onun Tek İlah inancına düşman ettiler. Bu dönemde Yusuf Peygamber'e ait bilgileri yok etme girişimine başladılar. Onun isminin Mısır'da anılması bile Amoncuları rahatsız etmeye yetiyordu. Tutankhaton ismini Tuthankhamon olarak değiştirerek Amon ve diğer pagan ilahlara tekrar tapınılmasının yolunu açmış oldu. Genç firavun 18 yaşında öldüğünde, Amon rahipleri eski sömürge ve pagan düzenin tekrar getirilmesi sebebiyle Tutankhamun'a unutulmaz bir tören yaptılar. Firavun çoktan hazırlanmış olan mezarına, yüzyıllar sonra Howard Carter tarafından bulunmak üzere yerleştirilmiş, Akhenaton ve soyundan birçok kimsenin isimleri ise tapınak duvarlarından silinmiştir.

Akhenaten'in tek tanrılı dinlerin öncülüğünü yapan bir firavun olduğu iddiası ve bu dinin daha sonra Yahudilik şekline dönüşmüş olabileceği birçok bilim adamı tarafından kabul gören bir görüştür. Bu görüşün en önemli savunucularından birisi Moses and Monotheism (Musa ve tek tanrıcılık) isimli kitabında açıkladığı görüşleriyle Psikanaliz biliminin kurucusu olan Sigmund Freud'dur. Freud Musa'nın kendisine iman edenlerle birlikte Akhenaten'in ölümünden sonra Mısır'ı terk etmek zorunda kalan Atenist bir din adamı olduğunu iddia etmiştir.

Diğer Mısır Bilimciler ise Yahudilik ve diğer Semitik dinî âdetler arasında doğrudan yakın alâkaların mevcudiyetine dikkat çekmetedir.

IV. Amenhotep (Akhenaton)