Nirvana (Nirvāna), Sanskrit dilinde "dışarı" anlamına gelen "nir" ve "esmek, üflemek, nefes vermek" anlamındaki "va" sözcüklerinden türetilmiş olup, Budizm mistizminde ve Hint Teozofi'sinde manevi kurtuluş'u belirtmek üzere, sözcük anlamıyla "dışarı esmiş", "dışarıya üflenmiş" anlamına gelir.

Çeşitli sistemlerde Nirvana Kavramı.

• Budizm'in temel ilkelerinden birini oluşturan nirvana, Gautama Buda'ya göre, Dünya'yı ilgilendiren karma yasasına (nedensellik kuralı) artık bağlı olmayacak derecede her şeyden arınmış olarak tüm karmik telafilerini gidermiş olmaktır. Gautama Buda, ıstırapların nedeninin geçici dünyasal unsurlara bağlanmanın ve maddî isteklerin olduğunu söyler. Bu bakımdan nirvana, arzuların, maddî isteklerle beraber ıstırapların, acıların, nefretin sönmesi anlamına da gelir. Daha açık bir deyişle Budist felsefeye göre Dünya bir çile yeridir; insan iyilik yaparak yaşamalı, zulüm etmekten kaçınmalı, daha da önemlisi vicdanının sesini dinlemelidir.
• Budist Asanga'ya göre nirvana, öte-âleme ait bir ödül olmayıp insanların ruhsal gelişim sonucunda yeryüzünde erişebilecekleri bir haldir; bu, saf bilinçlilik hâlidir. Eski Türklere ait ilahilerde "nirvanaya doğmak" ve "nirvanaya ulaşmakta" da kastedilen budur.