Amerika Kabile Dinleri

İnyupik Eskimo Dini (Eskimo - Aleut Şamanizmi )

 İnyupik Eskimo Dini (Eskimo - Aleut Şamanizmi )
Yazan : @Dünya Dinleri Tarih : Kategori : Amerika Kabile Dinleri Yorumlar : 1 Okunma : 10313 Beğen : 0
Şamanizm bütün Eskimo halklarının Hristiyanlık öncesi geleneksel dinidir ve etkileri günümüzde az da olsa görülmektedir. Şamanist İnyupiklerde Siḷam iñua (okunuşu: silyam inyua, anlamı: spirit governor of the atmosphere) Tanrı kavramıyla örtüşebilecek tek kelimedir. Siḷam iñua harfiyen «göğün/havanın insanı» demektir ve siḷa «gök/hava» kelimesinin relative hâli siḷam ile iñuk «insan» kelimesinin absolutive hâli olan iñua kelimelerinden kurulmuştur.Bu kelime Kanada İnuitlerindeki Sillap inua, Hillap inua, Yupiklerdeki Ellam yua, Çupiklerdeki Ellam cua ve Supiklerdeki Llam sua terimleriyle etimolojik olarak aynıdır. Yupiklerde olduğu gibi İnyupiklerde de kuzgun (Corvus corax principalis, İnyupikçe tulugaq) dünyayı ve insanı yaratan olarak bilinir.King Adasında kuzgunlar asla öldürülmez ve saygı gördüğü gibi kuzgun taklidi maskeler de danslarda kullanılır.
Şaman (tekil Aŋatkuq, ikil Aŋatkuk, çoğul Aŋatkut; Batı Kanada İnuitlerinde Angatkuq ; Doğu Kanada İnuitlerinde Angakkuq ᐊᖓᑦᑯᖅ ) : Ruhlara dönüşme ya da onları kontrol etme yeteneği olduğuna inanılan erkek ya da kadın ruh liderleridir. Hastadaki büyüyü defeden şamanlara iḷisiiḷaq adı verilir. Şamanlara, aile ruhlarını (tuunġaqtaq) kullandıkları için tuunġaqtalik («tuunġaqtaq'lı») adı da verilir. Ruhlarla irtibat kuran medyumlara «şamanımsı» anlamına aŋatkuġnaq adı verilir. Erkek şamanlar olduğu gibi kadın şamanlar da bulunabilir.Kötü niyetli şaman ya da ruhlarca hastalıklar oluştuğuna inanılır. Kara büyü yaparak kişileri öldürebilir. Şamanizm, daha çok şamanların gücüne (qila ya da qiḷa) göre ilerler ve büyü aktivitesine (aŋatkuułiq) göre de gelişir. Şamanlar, elleriyle vücuttaki zararlı ruhu çıkarırken, vücudun yeniden iyileşmesi için, hastanın vucudunun içini görmek için, hastanın kayıp ruhunu bulmak için hep güç harcar. Bu gücü trans hâline geçerek doğaüstü güçlerden transfer eder. Hayvan ruhlarından da yardım alır. Şamanlar aynı anda iki ayrı yerde (bilocation) olabilir, kayıp kişilerin ya da eşyanın yerini bulabilir ve rüyada gelecek olaylara dair bilgi alabilir. Şamanlar iki insan arasında sevgi ya da aşk büyüsü yapabilir. Şamanlar tabu olan (agliġnaqtuq "tabudur, yasaktır") şeyleri ya da avcılık faaliyetlerini denetler ve ihlâl edip toplumsal yapıyı bozanları tespit eder ve gereğini yaparlar. Şamanlar genelde tek çalışırlar ve diğer şamanlarla rekabet hâlindedirler. Yardımcı ya da çırak kullanan şamanlar azdır ve bazen karı koca birlikte şamanlık yaparlar. Şamanlar hem doktor gibi şifa dağııtıcı hem de korkulup sakınılan kimselerdi. Şamanlar büyülü şarkı (atuatuułłuk, atuułłuk, atuutluk) söylerler.

Ruhlar ve hayaletler özellikle Kuzey Alaska'da yaşamın önemli bir parçasıdır; çünkü kişi sağ iken kendi evinde sürdürdüğü yaşamını ölünce aile mezarlığında da sürdürür. Ölen kişinin ruhuiḷitqusiq olarak adlandırılır. Ruhlar Eskimo şamanizminde insan (iñuk) olarak tasvir edilir. Ruhlar ve hayaletler tanıdıkları kişilere benzer ve rüyalarda tehlikeyi bildirir. Şamanizm inancına göreCehennem kaybolmuş ruhların yer altında toplandığı yerdir. İnyupikçede Cehennem için bu inanç doğrultusunda adlandırma yapılmıştır: Tammaġvik ( < tammaq- 'kaybolmak' + -vik 'yer yapım eki' )

Kutup ışıklarından (kiuġuya [tekil], kiuġuyat [çoğul], kiguġuya, kiguġayak «spirits who gnaw with their teeth» < kigun «diş») genelde korkulur. Ölen bir Eskimonun ruhu dans eden ışıkların arasında devam eden bir Eskimo futbolu oyununa katılır; oyun alanı Kutup ışıkları, topu ise mors kafasındandır. Kaybedildiği zaman topun yerine açıktaki Eskimolardan birinin kafasınn kullanıldığına inanılır. Bundan korunmak için çocuklar ışığa köpek dışkısı fırlatırlar ya da ışıklar göründüğünde çocuklara eve gitmeleri söylenir, aksi takdirde futbol topu (aqsraaq ya da aġraq) olarak kullanmak üzere başlarını koparacağına inanılır. Yetişkinler de baş ve boyun ağrısı getirecek diye korkarlar.Bu ağrılara maruz kalması istenmeyen kişinin arkasından bıçak sallamak gerekir. Işıkların zararından korunmak için şarkı (kigugiyataun) da söylenir.

Muska (ya da Amulet): Avlanan erkekler vücutları üzerinde ya da elbiseye takılı olarak tupitkaq ya da aanġuraq denilen ve bir hayvanın kuyruğu ya da burun derisinden veya fildişi oyuncak muska taşırlar.

Doğaüstü ve mitolojik karakterler:

  • iñuqułłigauraq , iñugaqutlik , iñuqułłik (Point Hope: tekil iñuqullik çoğul iñuqullit,) iñukpasrugruk (Kobuk): daha çok eski ev harabelerinde görülen küçük, cüce insan (İng. little person, dwarf, elf). Bir ayak (fut) boyundadırlar. Kesinlikle dokunulmaması gerekir. İzleri denize doğru kaybolur. Rengeyiğinden ve fok derisinden yapılma parka ve pantolon giyerler. Evleri toprak altındadır. Kurt gibi burundan bir aksanla İnyupikçe konuşurlar. Ok atıldığında kaybolurlar. Genelde kurt ulumasıyla ortaya çıksalar da insanlara bir zararı yoktur.
  • mittayyak : efsanevi ürkütücü hayvan; gulyabani (İng. mythical frightening animal; bogeyman)
  • makkaqpaligauraq , iraaq , naaluŋiq : vahşi bebek (İng. wild baby)
  • atałiq (Nuvuk) / atallit pl (Point Hope) : gökyüzü halkı (İng. sky people; person of the skies)
  • iqsiniraq (İng. troll): dağların yaşlı adamıdır.
  • kunuŋnizaq , nuyakpalik : beyaz balina biçimli denizkızı (İng. beluga woman, mermaid)
  • iziraq : şekil kaydırıcı (İng. shape-shifter)
  • tiritchiq : dört (ya da altı) kısa bacaklı, derisi kaya gibi pullarla kaplı, timsah kuyruklu, uzun boyunlu ve küçük başlı mitolojik sürüngen
  • kiññiq , qupquġiaq (Nuvuk: qupquġaq) : on bacaklı kutup ayısı (İng. ten-legged polar bear); bacakları (Nuvuk. iñuŋi) şekil değiştirerek insan (iñuk) haline gelir.
  • Tiŋmiaqpak («büyük kuş», günümüzde "kartal" anlamında kullanılır; İngilizce Thunderbird, Giant Eagle): pençeleriyle koskoca balinayı kaldırabilen kartal tipinde efsanevi kuş. Kivgiq bayramında Kartal-Kurt Dansında da tasvir edilir.
  • aqluqpakpak («büyük balık»; ing. giant fish), ugzunakpak («büyük sivrifare»; ing. giant shrew), aviŋakpak («büyük fare»; ing. giant mouse): Doğallarından oldukça büyük cüsseli mitolojik hayvanlar.

Maniilaq (İnyupikçe Maniiḷaq), Avrupalı sömürgeciler Kuzeybatı Alaska'ya ulaşmadan önce 19. yüzyılda yaşamış efsanevi İnyupik tarihi karakteridir ve İnyupikler arasında "peygamber" olarak da görülür ve gökte yaşayan ve beyaz elbise giyen biri olarak tasvir edilir. Maniilaq, şamanlara karşı çıkmış avcı ve şifacıdır ve Hristiyanlığa geçişte İnyupiklerin izinden gittikleri biridir.

Kutup ışıkları, Bear Lake, Alaska. İnanca göre insan kafasını da top gibi kullanan ruhlarca oynanan bir Eskimo futbol oyunudur ve sakınılması gerekir.

Radar kulesinde kuzgun sürüsü, Eielson, Alaska 2004. kuzgunlar İnyupik şamanizminde yaratan olarak görülürle

Dövmeli (kakiñiq) İnyupik kadınları, King Adası, 1910



Yazar Hakkında

  • @Dünya Dinleri

    @Dünya Dinleri

    Bırakın Fikirleriniz Özgür Kalsın ! https://www.alternatifforum.org

    Dunyadinleri.Com Yöneticisi

Yorum Yaz


Yazdığınız yorumların genel ahlak kurallarına uygun olmasına özen gösteriniz. Ayrıca yazdığınız yorumlarda isminiz e postanız eksik yanlış olmamalıdır aski halde yorumlarınız onaylanmaz dikkate alınmaz cevap verilmez.