Yezdanizm

Ana Sayfa Dünya Dinleri Ortadoğu Dinleri Yezdanizm Heterodox Ehl-i Hak Mezhebi (Yâresânizm)

Heterodox Ehl-i Hak Mezhebi (Yâresânizm)

Heterodox Ehl-i Hak Mezhebi (Yâresânizm)
Yazan : @Dünya Dinleri Tarih : Kategori : Yezdanizm Yorumlar : 0 Okunma : 5712 Beğen : 1

Ehl-i Hakk (Yâresân) Ehl-i Hak; Çoğunlukla İran’da yaygın olan, heterodoks bir Şiî inanışıdır. Musa el-Kâzım soyundan geldiği öne sürülen ve Hacı Bektaş-ı Veli ile özdeşleştirilen "Sultan Sahak" tarafından batı İran'da 14. yüzyılın sonlarında Zerdüştlük inancından beslenerek kurulan, Kur'an-ı Kerîm'i ve Muhammed'in peygamberliğini kabul etmeyen, fakat Ali bin Ebu Talib'in Tanrılığı[1] temeli üzerine dayanan, ve "Kelâm-ı Serencâm" adlı kitabı dînî öğretilerinin temeli olarak kabul eden inanç.

14. yüzyılda Azerbaycan'da ortaya çıkan Fadl Allah Astarâbadî’nin Hurûfîliği, 14. yüzyılın sonlarına doğru "Sultan Sahak" tarafından kurulan Safevî İran’nının "Ali İlâhîliği",[1] ve daha sonraları ise 15. yüzyılın sonları ile 16. yüzyılın başlarında Balım Sultan tarafından Anadolu'da kurumsalaştırılan Bektâşîliğin her üçünün temelleri de Barak Baba’nın düşünceleriyle atılmıştır.

Yâresânîk, yukarıda bahsi geçen bu akımlarının etkisiyle tenasüh ve hülul anlayışlarını da ihtivâ eden bir şekilde 14. yüzyılın sonlarına doğru "Sultan Sahak" tarafından başka öğretileri de kendi içerisine alıp Kürt geleneğine uyarlamak suretiyle kurulan, özellikle Kürt dinî musikisi ve zikrî ağırlıklı "gnostik-yezdânî" bir Alevî Kürt tarikâtıdır.

Ali İlâhîlik[1] olarak ta adlandırılan Kürt Alevîliği[2]

İslâmî kişiliklerden Ali bin Ebî Tâlib'i Tanrı'nın tecellisi olarak gören inanç,[3] Şiî İslâm başta olmak üzere tasavvuf, Zerdüştçülük ve çeşitli gnostik düşünce akımlarından etkilenmiştir.[2] Bazı bilim insanları, özellikle Batı İran ve genel olarak İran'da antik zamanlarda yaygın olan din ve mitolojilerden gelen öğeleri sebebiyle Ehl-i Hakk'ın (Êzîdîlik ile birlikte) bir tür Batı İranî veya Kürt dini olarak sayılabileceğini dile getirirler.[2] Bunun bir kanıtı olarak ta, Ehl-i Hakk ile Êzîdîlik dinlerinin her ikisinin de antik İran kozmogonilerinden köken almış oldukları öne sürülmektedir.[2]

Yâresânîlik inancının temel ilkeleri

  • Tanrı'ın birbirini izleyen yedi suretinin olduğuna inanırlar. İlk sureti dünyayı yaratan Havandagar, ikinci sureti Ali'dir. En önemlisi ise Ehl-i Hakk'ın kurucusu "Sultan Sahak"’tır.
  • İnsanlar sarı kilden yaratılmış olan iyi insanlar ve kara kilden yaratılmış kötü olan insanlar olarak iki ana gruba ayrılır.
  • Mahşer gününde Şehrezor yaylasında bütün sultanların cezalandırılacağına inanırlar.

"Yâresânî Âyin-î Cemi" ve "Cemhâne" adı verilen ibâdethâneleri

Ehl-i Hakk'taki temel ibâdetlerden birisi, "Cemhâne" adı verilen ibâdethânelerde yapılan Âyin-î Cem'dir. Anadolu Alevîliği'ndeki Cem ile aynı adı taşıyan ve liturjik benzerlikler de barındıran bu ibâdet şeklinde, inananlar bir araya gelerek belirli dualarları okurlar.[2] Bazı "Ehl-i Hakk" geleneklerine göre ise, yılda en azından 17 kere "Ehl-i Hakk Cemi" yapılması gerekmektedir.[2] Ayrıca Ehl-i Hakk Âyin-î Cemi'ni müteakip, bir hayvan kurbanedilmesi ve bu kurban etinin yenilmesi de ibâdetin önemli bir ritüel kısmını oluşturmaktadır.[2]

İÇERİK RESİMLERİ

Sultan Sahak Türbesi Iran / Kermanshah / Paveh

Coğrafî nüfus dağılımı

İran'da başta Gurani ve Kelhuri Kürtleri olmak üzere, Fars, Luri ve Azeri inanç mensupları da bulunmaktadır. Coğrafîk olarak en çok Kermanşah (Kirmaşah), Güney Sanandaj, Batı Hemedan, Kuzeybatı Luristan ve Kuzeyİlam bölgelerinde yaşamaktadırlar. Bunun dışında ise, İran’ın başka yörelerinde dağınık olarak yaşayan "Ehl-i Hakk" toplulukları da mevcuttur. Kuzey Irak’ta da seyrek olarak varolan "Ehl-i Hakk" toplulukları, bu yörelerde"Kakaî" adıyla anılır.

Yâresânîlik târikatının tanınmış mensupları

Ali'den beri var olan ve Kürt Gorani geleneğine göre kurulan Ehl-i Hakk Tarikâtı'nın On Dokuzuncu yüzyıl başlarında liderliğini üstlenen kişi "Hacı Ni'metullâh" idi. Daha sonra ise onun oğlu olan ve 1966 yılında kitapları Fransızca'ya çevrilen ve Kürt dinî musikisinekazandırdığı pek çok besteleriyle meşhur olan "Nur Ali Şâh Elâhî" (Doğumu: 1895 - Ölümü: 1974) başa geçti. İran'da Humeyni devriminden sonra Ni'metullâh'ın torunlarından biri olan "Muhammad Mokrî" (Doğumu: 1921 - Ölümü: 2007) Humeyni tarafından Sovyetler Birliği Büyükelçiliği görevine atandı. Mesut Barzani'nin babası Molla Mustafa Barzani'nin de babası, yani Mesut Barzani'nin dedesi Ahmed Barzani de "Ehl-i Hakk Tarikâtı" mensubu idi. Bügün Süleymaniye'de ve İran'da Ehl-i Hakk'ın çok güçlü temsilcileri vardır. Elitist bir tarikât olan Ehl-i Hakk'ın üyeleri havassa dayanır, yani seçkin şahsiyetlerden oluşmaktadır. Kız çocuklarına dinî bilgilerin yanısıra gündelik hayatta ayakta durabilmeleri için gerekli olan pozitif bilimleri de öğretme husununa özen göstermeleriyle tanınmaktadır. Örneğin, Ni'metullâh'ın kızı Melekcan Nemâti tanınmıştır. Türkiye'de pek etkinliği olmayan bu tarikâtın temelleri İslâm-Bâtınîliği üzerine inşa edilmiştir. Nur Ali Şâh Elâhî'nin kitaplarının Fransızcaları da "Kürt Ezoterizmi" başlığı altında yayınlanmıştır.

Kaynakça

  1. ^ a b c Elahi, Bahram (1987). The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi. ISBN 0-7126-0200-3.
  2. ^ a b c d e f g Kreyenbroek, Philip G. (1996). "Religion and Religions in Kurdistan". Kurdish Culture and Identity. Zed Books Ltd.. ISBN 1856493296.
  3. ^ During, Jean (1998). "A critical survey on Ahl-e haqq studies in Europe and Iran" Religion, Cultural Identity, and Social Organization among Alevi in Ottoman and Modern Turkey. İstanbul: Swedish Research Institute. ss. 105-125.



Yazar Hakkında

  • @Dünya Dinleri

    @Dünya Dinleri

    Bırakın Fikirleriniz Özgür Kalsın ! https://www.alternatifforum.org

    Dunyadinleri.Com Yöneticisi