Revşeniyye Tarikatı

Revşeniyye Tarikatı
Yazan : @Dünya Dinleri Tarih : Kategori : İslam Dini Tarikatları Yorumlar : 0 Okunma : 3397 Beğen : 0

Bayezid-i Ensari’nin (ö. 980/1573) Afganistan’da başlattığı tasavvufi-siyasi hareket. Revşeniye ( الروشنيّة ) Adını Bayezid-i Ensari’nin “Pir-i Revşen” (aydınlığın piri) lakabından almaktadır. Ancak Seyyid Ali Tirmizi, Ahund Dervize ve Molla Muhammed Asgar’ın başını çektiği dini muhalifler grubu ile Revşeniler’i siyasi bir tehdit olarak gören Babürlü tarihçileri onu “Pir-i Tarik” (karanlığın piri), taraftarlarını da “Tarikiyan” diye adlandırmıştır.

Kendisini teftiş eden Kabil Kadısı Kadi Han’a verdiği cevapta Üveysi olduğunu, Hz. Peygamber’in doğrudan manevi terbiyesiyle kemale erdiğini söyleyen Bayezid-i Ensari’nin tasavvuf anlayışının merkezinde pir-i kamil ve vahdet-i vücud anlayışı vardır. Buna göre bir kimsenin seyrü sülukünü gerçekleştirmesi ve vahdet-i vücuda ermesi için pir-i kamile tabi olması zorunludur. Salikin seyrü sülukün sekiz mertebesini (şeriat, tarikat, hakikat, marifet, kurbet, vuslat, vahdet, sükunet) geçmesi için daima zikr-i hafi içinde olması gerekir. Modern müelliflerden Rızvi, Bayezid-i Ensari’nin tasavvufi doktrinlerini geliştirirken İsmaililer’den, Hindu yogilerinden ve sufilerin eserlerinden faydalandığını belirtir. Revşeniyye’yi Bahti, Mehdevi ve Noktavi gibi dini düşünce geleneklerinin bir halkası olarak değerlendiren Tarık Ahmed ise Bayezid-i Ensari’nin vahdet-i vücudu benimseme ve bunu sembolik ifadelere büründürmede Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin Mesnevi’sinden etkilendiği görüşündeyse de kaynaklarda onun asıl hareket noktasının İsmaili düşünce olduğu vurgulanır. Bayezid-i Ensari’ye tabi Yusufzayiler kabilesinden bir hanımla evlenen ve onları Revşeniler’den koparmak için muhalif bir hareket başlatan Kübrevi şeyhi Seyyid Ali Tirmizi’nin talebesi Ahund Dervize’nin Tezkiretü’l-ebrar ve’l-eşrar’ı başta olmak üzere kaynaklarda Bayezid-i Ensari’ye ve Revşenilik’e ağır eleştiriler yöneltilmiştir. Ancak Dervize’nin eleştirileri dini mahiyette olmaktan çok siyasi niteliktedir.

Revşeniyye hareketi Bayezid-i Ensari’nin siyasi ve tasavvufi faaliyetleri çerçevesinde Orakzayi, Afridiler, Haliller, Mohmendzayi, Gagyani ve Yusufzayiler gibi Afgan kabileleri içinde nüfuzunu arttırmıştır. Bölgenin kontrolünü sağladığı için Ekber Şah’ın başlangıçta Revşeniler’i desteklediği, ancak tahtına göz dikmeleri, Kuzeybatı Afgan topraklarında hakimiyetlerini arttırmaları, Hindistan ile Kabil arasındaki yolları kapatmaları ve Hayber Geçidi’nde herkesten haraç almaya başlamaları yüzünden tedbir almak zorunda kaldığı belirtilir. Revşeniler’in Hayber Geçidi’nden aldıkları haracı arttırmaları üzerine, önceleri Bayezid’in müridi olan Peşaver Valisi Mirza Muhammed Hakim, bölgenin kumandanı Ma‘sum Han’a Bayezid-i Ensari’nin ve Revşeniler’in tutuklanmasını emretti. Ma‘sum Han ile Revşeniler arasında uzun süren savaşlar sırasında Kalepani’de bir köye sığınan Bayezid-i Ensari’nin burada susuzluktan ölmesinin ardından yerine büyük oğlu Şeyh Ömer geçti. O da Afgan kabilelerinin en güçlüsü olan ve babasına katılıp daha sonra ondan ayrılan Yusufzayiler’le yaptığı savaşta kardeşi Hayreddin ile birlikte hayatını kaybetti, en küçük kardeşi Celaleddin esir alındı. Ekber Şah 989’da (1581) kendisine sığınan Celaleddin’in hayatını bağışladı. Celaleddin bir süre sonra Lahor’dan Tirah’a kaçıp kendisini Afganistan hükümdarı ilan etti. Afgan kabilelerine kendisini takip etmeleri ve Babürlüler’e karşı savaşmaları çağrısında bulundu. Celaleddin’i izleyen Revşeniler, Hindistan-Kabil arasındaki yolları kapatıp Hayber Geçidi’nde kontrolü ele alarak Babürlüler’in bölgedeki iktidarını zayıflatmaya çalıştılar. Revşeniler’in, Ekber Şah’ın sarayına sığınmak için Agra’ya gitmekte olan Mirza Şahruh’un ve Mirza Muhammed Hakim’in oğullarının geçişini engellemeleri üzerine Ekber Şah, 994’te (1586) Raja Man Singh kumandasında askeri bir harekat başlattı. Tirah’a yönelen Man Singh, Ekber Şah’ın gönderdiği yardımcı kuvvetlere rağmen Revşeniler karşısında ağır kayıplar verdi. Ekber Şah, bu olayın ardından yeni bir ordu hazırlanmasını emretti. Raja Todar Mal ve Prens Murad kumandasındaki büyük bir ordu Hayber Geçidi bölgesinde 25.000 Revşeni’yi katletti. Celaleddin Kafiristan’a kaçmak zorunda kaldı. Bu dönemde Revşeniler’in başına Vahdet Ali geçti. Ekber Şah’ın kumandanları Zain Han ile asaf Han, Kanshal Kalesi’ni ele geçiren Vahdet Ali’nin üzerine yürüyüp 400 Revşeni’yi öldürdüler, 7000 kişiyi de esir aldılar. Esirlerin arasında Vahdet Ali, Celaleddin’in eşi ve çocukları da vardı. 1599’da Gazne’yi ele geçiren Celaleddin Kabil’e dönerken Hazareliler’in saldırısı sonucu öldürüldü, cesedi parçalanıp başı Ekber Şah’a götürüldü.

Celaleddin’in yerine geçen Şeyh Ömer’in oğlu Ahad Dad (Ahad, Ahdad) 1020’de (1611) Vali Han Davran’ın Ningnahar’da bulunmasını fırsat bilerek Kabil’i işgal etti; ancak Kabil’i savunmakla görevli kumandan Muizzülmülk şehri geri aldı. Ahad Dad daha sonra Kohat ve Tirah’a hücum edip birçok köyü ele geçirdi. Kaybettiği itibarı kazanmak üzere harekete geçen Han Davran yaklaşık 1500 Revşeni’yi katletti. Kandehar’a sığınmak zorunda kalan Ahad Dad, Nawaghar Kalesi’ni muhasara eden Ahsenullah Zafer Han tarafından öldürüldü (1034/1624-25). Ahad Dad’dan sonra on üç yaşlarındaki oğlu Abdülkadir, Revşeniler’in lideri oldu. Tirah’ta Orakzayi ve Afridi kabilelerinin desteğiyle büyük bir ordu hazırlayarak Bangeş’e giren Abdülkadir, Hanku’da mevzilenen Celal Han’a ağır kayıplar verdirdi. Ardından Hayber Geçidi’nden Kabil’e ulaşmak isteyen Zafer Han’ı yendi, daha sonra Peşaver’e hücum etti. Bu gelişmeler üzerine Şah Cihan, Peşaver kumandanı Said Han’ı büyük bir orduyla Revşeniler üzerine gönderdi. Yapılan savaşta Revşeniler bozguna uğradı. Bu olayın ardından iki gruba ayrılan Revşeniler’in bir kısmı Abdülkadir’e, bir kısmı Celaleddin’in oğlu Kerim Dad’a tabi oldular. Abdülkadir bir süre sonra Şah Cihan’a sığındı ve 1044’te (1634-35) Peşaver’de öldü. Yerine geçen Kerim Dad, Celaliler tarafından tutuklanıp Said Han’ın adamlarına teslim edildi. Kerim Dad’ın 1048’de (1638-39) idam edilmesi üzerine Revşeniler’in askeri ve siyasi faaliyetleri sona ermiş oldu. Revşeniler’in bir kısmı, daha önce Hindistan’a göç edip Babürlü hizmetine giren Ahad Dad soyundan Raşid Han’a sığındı ve burada tarikatı daha özgürce sürdürme imkanı buldu.

1812’de Revşeniler’e dair bir makale yazan J. Leyden, Peşaver’de Revşeniler’in mevcut olduğunu ve geceleri gizlice Bayezid’in Peştuca şiirleri eşliğinde raks ve musiki meclisleri tertip ettiklerini kaydeder. Afgan tarihçisi H. G. Raverty de Karlanri Afganları’nın Bangeş’te Revşeniyye’yi günümüze kadar sürdürdüklerini ve Şiiler tarafından Rafizilik’le suçlandıklarını söyler. Revşeniyye tarikatı, Seyyid Ahmed Şehid’in (ö. 1831) modernist faaliyetleri sonucunda kaybolmaya yüz tuttu (Rizvi, VI [1966], s. 86). Bugün tarikatın esasları, Bayezid’in soyundan gelen mensuplarıyla Pakistan’ın Kohat ve Tirah bölgelerinde yaşayan Patanlar’ın bazılarınca uygulanmaktadır.

BİBLİYOGRAFYA:

D. Ibbetson v.dğr., A Glossary of the Tribes and Castes of the Punjab and North-West Frontier Province, Lahore 1978, III, 335-338; Tariq Ahmed, Religio-Political Ferment in the North West Frontier During the Mughal Period: The Raushaniya Movement, New Delhi 1982; Mubed Keyhüsrev-i İsfendiyar, Debistan-ı Meźahib (nşr. Rahim Rızazade-i Melik), Tahran 1362 hş., I, 279-286; T. Charan Rastogi, Muslim World Islam Breaks Fresh Ground, New Delhi 1986, s. 132; S. Andreyev, Sufi Illuminati: The Rawshani Movement in Muslim Mysticism, Society and Politics, London 2005; J. Leyden, “On The Rosheniah Sect, and its Founder Bayezid Ansari”, Asiatic Researches, XI, London 1810, s. 363-428; Dharma Bhanu, “The Raushania Movement and the Mughals”, IC, XXVI/2 (1952), s. 57-67; S. A. A. Rizvi, “Rawshaniyya Movement I-II”, Abr Nahrain, VI, Leiden 1965-66, s. 63-91; VII (1967-68), s. 62-98; D. S. Margoliouth, “Revşeniye”, İA, IX, 719-720; a.mlf. - [C. E. Bosworth], “Rawѕћaniyya”, EI² (İng.), VIII, 468-469; H. Kamil Yılmaz, “Bayezid-i Ensari”, DİA, V, 241-242.



Yazar Hakkında

  • @Dünya Dinleri

    @Dünya Dinleri

    Bırakın Fikirleriniz Özgür Kalsın ! https://www.alternatifforum.org

    Dunyadinleri.Com Yöneticisi

İlgili Sayfalar